چالش‌ها و فرصت‌های ایران در مسیر تولید فولاد سبز

با توجه به روند رو به رشد تقاضای جهانی برای فولاد سبز و کاهش انتشار کربن در صنایع سنگین، تولید فولاد سبز به یکی از موضوعات کلیدی در صنعت فولاد تبدیل شده است.

این فرآیند که به معنای تولید فولاد با حداقل تأثیرات زیست‌محیطی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است، کشورهای پیشرفته را به سمت نوآوری‌های تکنولوژیکی و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه سوق داده است. با این حال، ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ فولاد در جهان، با موانع و چالش‌های متعددی برای ورود به این بازار سبز مواجه است.

۱. زیرساخت‌های ناکافی

یکی از بزرگترین موانع ایران برای تولید فولاد سبز، نبود زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین است. بخش عمده‌ای از انرژی مورد نیاز صنایع فولاد در ایران از منابع فسیلی تأمین می‌شود که با استانداردهای جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مغایرت دارد. بر اساس آخرین آمار، بیش از 90 درصد انرژی صنعت فولاد ایران از گاز طبیعی و سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود.

۲. هزینه‌های بالای فناوری‌های نوین

برای حرکت به سمت تولید فولاد سبز، نیاز به فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند الکترولیز هیدروژنی و کوره‌های برقی مبتنی بر انرژی پاک است. این فناوری‌ها که در کشورهای اروپایی و ژاپن توسعه یافته‌اند، هزینه‌های بسیار بالایی دارند و سرمایه‌گذاری کلانی را می‌طلبند. با وجود اینکه دولت ایران در سال‌های اخیر به اهمیت کاهش آلایندگی توجه داشته، اما محدودیت‌های مالی و تحریم‌های اقتصادی مانع از دستیابی به فناوری‌های نوین شده است. به‌عنوان مثال، تخمین زده شده که هزینه سرمایه‌گذاری در فناوری هیدروژن سبز برای هر کارخانه فولاد می‌تواند بیش از 1 میلیارد دلار باشد.

۳. چالش‌های قانونی و مدیریتی

یکی دیگر از موانع کلیدی، ضعف در سیاست‌گذاری و نبود حمایت‌های قانونی برای ترغیب صنایع به سمت تولید پاک است. تاکنون هیچگونه مقررات مشخصی در خصوص اجباری شدن تولید فولاد سبز در ایران به تصویب نرسیده است. نبود مشوق‌های مالی و قوانین دقیق، باعث شده تا تولیدکنندگان انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در این حوزه نداشته باشند. کشورهای پیشرو در تولید فولاد سبز، با اعمال مالیات بر کربن و ارائه تسهیلات مالیاتی به شرکت‌های پایبند به کاهش آلایندگی، صنایع خود را به این سمت سوق داده‌اند.

۴. تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی

تحریم‌های بین‌المللی یکی از بزرگترین موانع برای انتقال فناوری و تامین منابع مالی مورد نیاز برای تولید فولاد سبز در ایران است. این محدودیت‌ها علاوه بر ایجاد مشکلات در دسترسی به تجهیزات و فناوری‌های مدرن، تعاملات اقتصادی و تجاری ایران با شرکت‌های بین‌المللی را نیز مختل کرده است. به همین دلیل، بخش عمده‌ای از فناوری‌های مورد نیاز برای کاهش آلایندگی هنوز به ایران وارد نشده‌اند.

۵. مصرف بالای آب

تولید فولاد به روش‌های سنتی مانند کوره بلند و قوس الکتریکی، مصرف آب بالایی دارد که در کشورهایی با منابع محدود آب مانند ایران، چالش‌برانگیز است. فناوری‌های جدید تولید فولاد سبز به طور عمده به آب کمتری نیاز دارند، اما پیاده‌سازی آن‌ها در ایران به دلیل هزینه‌های زیاد و نبود فناوری مناسب، هنوز به شکل گسترده ممکن نشده است.

۶. مصرف انرژی و انتشار کربن

یکی از مهمترین چالش‌های ایران، وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی در فرآیند تولید فولاد است. در حالی که کشورهای پیشرفته با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به دنبال تولید فولاد سبز هستند، ایران همچنان به استفاده از منابع انرژی متعارف مانند گاز طبیعی ادامه می‌دهد. بر اساس آمارهای جهانی، تولید هر تن فولاد به روش‌های سنتی باعث انتشار حدود 1.8 تن دی‌اکسید کربن می‌شود. این در حالی است که کشورهای اروپایی با استفاده از فناوری‌های جدید به دنبال کاهش این میزان به کمتر از 0.5 تن هستند.

راهکارها و فرصت‌ها

با وجود این چالش‌ها، ایران همچنان فرصت‌های بالقوه‌ای برای حرکت به سمت تولید فولاد سبز دارد. با توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، استفاده از فناوری هیدروژنی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیقاتی می‌توان بخشی از مشکلات مربوط به تامین انرژی پاک را حل کرد. همچنین، همکاری با کشورهای پیشرو در زمینه فولاد سبز می‌تواند به انتقال دانش و فناوری کمک کند.

برای تحقق تولید فولاد سبز در ایران، نیاز به یک تحول ساختاری در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و توجه جدی به مسائل زیست‌محیطی است. بدون این اصلاحات، صنایع فولاد ایران ممکن است از بازارهای جهانی که به سمت تولیدات پاک و سبز حرکت می‌کنند، جا بماند.