معادن ناایمن بلای جان سه هزار معدنکار مازندرانی

قوانین مربوط به بهره‌برداری معدن، بر رعایت استانداردهای ایمنی تاکید دارد اما غفلت بهره برداران و بی توجهی آنان به نکات ایمنی از یک سو و ضعف آموزش و اطلاع رسانی به کارگران از سویی دیگر، تهدیدی جدی برای جان معدنکاران کشورمان و از جمله سه هزار کارگر این حرفه در مازندران محسوب می شود.

بروز حادثه در معادن را می‌توان یکی از ناگوارترین اتفاقاتی دانست که در تمام دنیا شاهد آن هستیم. موضوعی که در کشورمان و از جمله در مازندران همه ساله شاهد آن هستیم و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که غفلت کارفرما، سبب می‌شود تا معادن دچار حادثه شوند.

با توجه به ماهیت و خطرناک بودن ذاتی فعالیت‌های معدنی، در قوانین مربوط به بهره‌برداری معدن بر رعایت استانداردهای ایمنی تاکید شده است اما با این حال به نظر می رسد رعایت این استانداردها منوط به خواست شخصی بهره‌برداران معدن بوده و نوع نظارت بر فعالیت معدنکاران نیز با آنچه که در قانون معادن و قانون سازمان نظام مهندسی معدن آمده، منطبق نیست.

امروزه اهمیت بخش معدن و معدنکاری در کشور بر کسی پوشیده نیست؛ چراکه این بخش و صنایع جنبی آن می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای رسیدن به توسعه پایدار کشور باشد که در این راستا توجه همزمان به مسائل اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی معادن لازم است.

ایمنی در معادن نیز یکی از مولفه‌هایی است که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد معادن، مسائل انسانی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دارد که می‌تواند در رسیدن به این توسعه پایدار اثرگذار باشد. امروزه وجود معادن مختلف و حجم وسیع فعالیت‌های معدنی در کشور حوادث هنگام کار متعددی را در پی داشته است و به‌ نظر می‌رسد برای پیشگیری از حوادث هنگام کار در معادن کشور، ارتقای ایمنی فرآیندها و تجهیزات به‌ تنهایی موثر نیست، بلکه باید به رفتارهای کارگران معادن نیز توجه شود.

برای پیشگیری از حوادث اگرچه می‌توان با حذف شرایط و اعمال ناایمن به هدف رسید، اما باید به این نکته توجه داشت که انسان تحت‌ تاثیر بسیاری از ویژگی های جسمانی، روانی، اجتماعی و محیطی است اما به‌طورکلی می‌توان با استقرار سیستم‌های مدیریت ایمنی و بهداشت، توجه به آموزش کارگران و تلاش در راستای تغییر نگرش آنان، آنالیز دائمی ایمنی محیط کار و بهینه‌سازی آن و ایمن‌سازی تجهیزات و فرآیندها و توجه به مسائل رفتاری کارکنان تا حد زیادی در پیشگیری و کاهش حوادث در معدن موفق عمل کرد.

در این بین با وجود خطرات بالا در معادن زیرزمینی، به‌نظر می‌رسد توجه به معادن روباز و سطحی نیز نباید مورد غفلت قرار گیرد، به‌ویژه اینکه با توجه به تعداد این معادن در قیاس با معادن زیرزمینی و کوچک بودن اغلب این معادن سطحی، بی‌توجهی به ایمنی در این محیط‌های کاری بیشتر مشهود است ضمن اینکه به‌واسطه ریسک بالای معادن زیرزمینی و مسائل روانی ناشی از آن، کارگران این معادن در مقایسه با کارگران معادن سطحی و کوچک، رفتارهای ایمنی و کنترل‌شده‌تری در محیط کار دارند.

در حال حاضر بسیاری از کارشناسان معتقدند که استخراج معادن در سال‌های اخیر به روش سنتی و قدیمی صورت می گیرد و این امر در وقوع بیشتر حوادث کار معدنی اثرگذار بوده در حالی که بهره گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان که دارای قابلیت‌های فنی بالایی هستند، می تواند به یک راهکاری موثر برای تغییر روش های سنتی در استخراج معادن تبدیل شود.

به باور این عده، استفاده نکردن از فناوری‌های روز در مسائل استخراج معادن به ویژه ذغال سنگ از جمله علل وقوع حوادث معدنی در کشورمان و از جمله در مازندران است و رعایت نکردن این موارد باعث بروز حوادث ناگوار در سال‌های اخیر بوده است.

طبق آمار ارایه شده توسط پزشکی قانونی مازندران، دستکم ۵۵ کارگر تنها در ۶ ماه نخست امسال بر اثر حوادث ناشی از کار جان باخته‌اند که رعایت نشدن اصول ایمنی در محیط‌های کار علت اصلی در بروز این حوادث بوده است.

علی عباسی مدیرکل پزشکی قانونی مازندران، مرگ و میر ناشی از حوادث کار در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳ در این استان را ۵۵ نفر اعلام کرد و با بیان اینکه تمام جانباختگان مرد بودند، اظهار داشت:‌ طبق آمار، ۱۱ نفر از کارگران جان باخته افراد ۵۱ تا ۶۰ ساله بوده‌اند و این در حالیست که جان باختن کارگران بر اثر حوادث کار در این مدت در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته، ۲۱ درصد کاهش داشته است.

وی خاطرنشان کرد که در ۶ ماه نخست امسال نیز ۴۵۷ مصدوم ناشی از حوادث کار شامل ۴۳۵ مرد و ۲۲ زن به پزشکی قانونی مراجعه کردند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۱۱ درصد افزایش داشت.

بر اساس گزارش پیشین پزشکی قانونی مازندران، ۴۳ کارگر در مازندران در پنج ماه نخست امسال کشته شدند و مطابق این آمار، تنها در ماه شهریور ۱۲ کارگر در این استان جان خود را حین کار از دست داده‌اند.

ضرورت تقویت سطح ایمنی در معادن

بروز حادثه در معادن را می‌توان یکی از ناگوارترین اتفاقاتی دانست که در تمام دنیا شاهد آن هستیم. این امر در ایران بیشتر رخ می‌دهد و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که غفلت کارفرما، سبب می‌شود تا معادن دچار حادثه شوند و برای جلوگیری از حوادث ناشی از کار به ویژه در معادن، ضروری است به سمت بروز کردن امکانات، تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده در این معادن و جایگزین کردن تکنولوژی و شیوه های مدرن برای استخراج معادن گام های اساسی برداشته شود و آموزش کارگران معدن برای رعایت اصول و نکات ایمنی و حفاظت فنی نیز با جدیت در دستور کار قرار گیرد.

طبق آمارها هم اکنون بیش از پنج هزار و ۵۰۰ معدن در کشور وجود دارد که حدود ۹۰ درصد آنها در حوزه ذغال سنگ فعالیت می کنند و روش های استخراج در بیش از ۹۰ درصد این معادن بیشتر به شکل سنتی و ناایمن است.

پیشتازی معادن زیرزمینی در بروز حوادث

طبق آمارهای نظام مهندسی معدن، از حدود ۲۵۰ معدن ثبت شده در مازندران نزدیک به ۱۰۰ معدن فعالند که بیشتر آن‌ها معادن روباز شن و ماسه هستند و سهم معادن زغال‌سنگ ۲۰ معدن است. با این حساب اگر سهم بالای مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مربوط به معادن زغال‌سنگ مازندران طی پنج سال اخیر را در مقابل پایین‌تر بودن این معادن نسبت به معادن روباز قرار دهیم، ناایمن بودن این معادن بیشتر به چشم می‌آید، چرا که ۱۲ حادثه از ۲۲ حادثه معدنی در مازندران و ۲۴ کشته و مصدوم از ۳۷ قربانی و مجروح حوادث معدنی مازندران طی بازه زمانی یاد شده، مربوط به ۲۰ معدن از ۱۰۰ معدن فعال استان است.

حوادث معدنی در مازندران طی پنج سال اخیر دست‌کم ۳۷ کشته و مصدوم بر جای گذاشت و بیشترین سهم در این حوادث نیز مربوط به معادن زغال‌سنگ این استان است که پایین بودن ضریب ایمنی این معادن را نشان می‌دهد.

۲۲ حادثه معدنی در پنج سال

بر اساس آمارهای ثبت شده در نظام مهندسی معدن مازندران، از سال ۱۳۹۵ تا پایان سال ۱۳۹۹ در این استان دست‌کم ۲۲ حادثه در معادن این استان رخ داد که حاصل آنها جان باختن ۱۲ کارگر معدن و مصدوم شدن ۲۵ نفر بود. به استناد این آمارها، سال ۱۳۹۵ فقط یک حادثه در معادن این استان رخ داد که منجر به فوت یک کارگر معدن شد. سال ۱۳۹۶ هم دو حادثه اتفاق افتاد که دو فوتی و یک مصدوم داشت. سهم سال ۱۳۹۷ چهار حادثه با دو فوتی و چهار مصدوم بود، اما بیشترین تعداد حوادث معدنی مازندران طی سال‌های اخیر مربوط به سال ۱۳۹۸ است که ۱۱ حادثه رخ داد که هفت قربانی و ۱۶ مصدوم در پی داشت. پارسال نیز چهار حادثه در معادن مازندران رخ داد که چهار مصدوم بر جای گذاشت.

نگاهی به جزئیات این حوادث معدنی مازندران طی پنج سال اخیر نشان می‌دهد که عمده حوادث مربوط به معادن زغال‌سنگ بودند. از ۲۲ حادثه معدنی در مازندران که طی سال های ۱۳۹۵ تا پایان ۱۳۹۹ رخ داد ۱۲ حادثه مربوط به معادن زغال‌سنگ بود که ۱۶ مصدوم و هشت قربانی بر جای گذاشت.

از نظر توزیع زمانی حوادث معدنی مازندران نیز مانند بسیاری از نقاط کشور بیشترین حوادث طی پنج سال اخیر در بهار و تابستان رخ داده است؛ به طوری که در هر کدام از فصل‌های بهار و تابستان ۶ حادثه و در فصول پاییز و زمستان نیز پنج حادثه رخ داد. به عبارتی دیگر ۱۲ حادثه در نیمه نخست سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ و ۱۰ حادثه هم در نیمه دوم این سال ها در معادن مازندران ثبت شد.

کارشناسان حوزه معدن معتقدند کمبود تجهیزات ایمنی و کم‌توجهی به پروتکل‌های حرفه‌ای ایمنی معادن در کنار ضعف آموزش کارگران و بهره‌برداران برای فعالیت در معدن و همچنین استفاده از کارگران ناآشنا به کار معدن و فعالیت برخی معادن به صورت غیرمجاز از عوامل اصلی بروز حوادث معدنی در مازندران هستند و به همین دلیل از نگاه آن‌ها وضعیت ایمنی معادن مازندران چندان مناسب و مورد تایید نیست.

رئیس نظام مهندسی معدن مازندران ضمن تأیید پایین بودن ضریب ایمنی معادن این استان می‌گوید: هر چند که پارسال تعداد حوادث، مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مازندران کمتر از سال ۱۳۹۸ بود، اما این به معنای بالا رفتن ضریب ایمنی معادن مازندران نیست. به جز دو یا سه معدن در استان که بهره‌برداران آن برای افزایش ضریب ایمنی گام‌هایی برداشتند، در سایر معادن اتفاق چندان قابل ملاحظه‌ای رخ نداده است.

سید مجتبی مرتضوی با بیان این که معادن روباز و زیرزمین پروتکل‌های متفاوتی از نظر ضوابط ایمنی دارند، اظهار داشت: با توجه به شرایط فیزیکی معادن روباز احتمال بروز حادثه در این معادن کمتر است. به هر حال تلفاتی در این معادن هم به دلایل مختلف داشتیم. اما در معادن زغال احتمال بروز خطر بیشتر و جدی‌تر است. چون هم تعداد کارگران بیشتر است و هم مسائلی مانند بسته بودن و گازخیز بودن محیط مطرح است.

بر اساس آمارهای موجود در حال حاضر حدود سه هزار و ۵۰۰ کارگر معدن در مازندران فعالیت می‌کنند که حدود یک‌هزار و ۵۰۰ نفر آنها در معادن زغال‌سنگ استان فعال هستند. اما به گفته رئیس نظام مهندسی معدن مازندران کارگرانی هم در برخی معادن استان فعالیت می‌کنند که نام‌شان به طور رسمی در آمارها ثبت نشده است.

مرتضوی با تایید وجود برخی معادن زغال غیرمجاز در استان، گفت که متأسفانه این موضوع صحت دارد. ضمن این که تعداد کارگران معادن در استان هم به دلیل فعالیت این معادن و ثبت نشدن نام کارگران فعال در معادن غیرمجاز یا حتی استفاده از کارگرانی بدون قرارداد و لیست بیمه در برخی معادن به طور دقیق در دسترس نیست. ‌

رئیس نظام مهندسی معدن مازندران با بیان اینکه جای خالی آموزش برای مدیران، بهره‌برداران و کارگران در معادن این استان مشهود است، اظهار کرد: یک بخش مربوط به ضعف در تجهیزات ایمنی است و کارفرما و بهره‌بردار باید بخشی از درآمد را به ایمن‌سازی و افزایش تجهیزات اختصاص دهد که کمتر شاهد این موضوع هستیم.