مانعی بزرگ برای توسعه پایدار

ایران با دارا بودن ذخایر عظیم معدنی از جمله مس، آهن، زغال‌سنگ و طلا، یکی از کشورهای غنی در منابع معدنی به شمار می‌رود. با این حال، زیرساخت‌های ناکافی و مشکلات عدیده‌ای که در این بخش وجود دارد، توسعه پایدار این حوزه را به چالش کشیده است.

این مشکلات شامل ضعف در شبکه‌های حمل‌ونقل، تامین انرژی، تامین مالی، فناوری‌های پیشرفته و نیروی انسانی ماهر است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این مشکلات و ارائه آمار و ارقام مربوطه می‌پردازیم.

۱. ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل

یکی از بزرگترین چالش‌های صنعت معدن ایران، کمبود و ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای است. براساس آمار وزارت صمت، حدود 85 درصد از حمل مواد معدنی در ایران از طریق جاده‌ها انجام می‌شود، که به دلیل فرسودگی شبکه‌های جاده‌ای، هزینه حمل‌ونقل به‌شدت افزایش یافته است. همچنین، حمل ریلی تنها 15 درصد از حمل مواد معدنی را شامل می‌شود که نشان‌دهنده کمبود ظرفیت و شبکه ریلی توسعه‌یافته در کشور است. این امر به خصوص در بخش‌هایی مانند صادرات سنگ‌آهن و مس که نیاز به حمل‌ونقل طولانی دارند، تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش بهره‌وری دارد.

۲. مشکلات تأمین انرژی

یکی از دیگر موانع بزرگ توسعه معادن، کمبود تامین برق و انرژی است. بسیاری از معادن به‌ویژه در مناطق دورافتاده با قطعی‌های مکرر برق مواجه هستند که بهره‌برداری و تولید را با وقفه مواجه می‌کند. بر اساس گزارش‌های اخیر، در تابستان 1402، قطعی برق در برخی از معادن زغال‌سنگ منجر به کاهش تولید روزانه تا 30 درصد شده است. همچنین، برنامه‌های توسعه‌ای برای احداث نیروگاه‌های اختصاصی برای صنایع معدنی تاکنون به‌طور کامل اجرایی نشده است.

۳. کمبود فناوری‌های نوین

تکنولوژی‌های قدیمی و ناکارآمد همچنان در بسیاری از معادن ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. به دلیل تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های ارزی، واردات تجهیزات پیشرفته معدنی به سختی انجام می‌شود. طبق آمار منتشر شده توسط وزارت صنعت، در سال 1401، تنها 5 درصد از معادن ایران از تجهیزات و ماشین‌آلات نوین استفاده می‌کردند. این امر باعث کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های عملیاتی شده است.

۴. مشکلات تامین مالی

تامین مالی پروژه‌های معدنی یکی از دیگر چالش‌های اساسی این بخش است. در حالی که بسیاری از معادن کوچک و متوسط نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارند، تسهیلات بانکی ناکافی و نرخ بهره بالا مانع از اجرای پروژه‌های توسعه‌ای شده است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال 1401 تنها 35 درصد از پروژه‌های معدنی توانستند از تسهیلات بانکی استفاده کنند که این عدد نشان‌دهنده بحران نقدینگی در این بخش است.

۵. کمبود نیروی انسانی متخصص

مشکل دیگری که در بخش معدن و صنایع معدنی ایران مشاهده می‌شود، کمبود نیروی کار متخصص است. نبود آموزش‌های لازم و کمبود مراکز آموزشی تخصصی معدنی باعث شده تا بسیاری از معادن با نیروی کار غیرمتخصص و نیمه‌ماهر کار کنند. این مسئله به کاهش کیفیت و بهره‌وری کار منجر شده است.

با وجود ذخایر غنی معدنی، ایران همچنان با مشکلات زیرساختی بزرگی در این بخش مواجه است. ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، مشکلات تأمین انرژی، کمبود فناوری‌های نوین، و مشکلات تامین مالی، توسعه این صنعت را محدود کرده است. حل این چالش‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان، تدوین سیاست‌های حمایتی و اصلاحات ساختاری در بخش معدن است. در صورت رفع این موانع، ایران می‌تواند به یکی از بازیگران اصلی بازارهای جهانی معدن تبدیل شود.