سفر سوختِ پاک به سونگون با همراهی مس

تأمین انرژی در طول تاریخ همیشه یک دغدغۀ بزرگ برای بشر بوده است ولی هیچ‌گاه مصرف انرژی تا این حد با رعایت الزامات زیست‌محیطی گره نخورده بود. به همین دلیل است که در دویست سال گذشته، منابع انرژی به‌دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی به سمت سوخت‌هایی با محتوای کربن کمتر متمایل شده است. طی این مدت، انرژی مورد نیاز انسان از چوب (با محتوای کربن 25/1 نسبت به هیدروژن موجود در آن) به زغال‌سنگ و سپس به نفت و هم‌اکنون به گاز طبیعی (گاز متان با میزان کربن 65٪) تغییر کرده و در این راستا، سهم گاز طبیعی به‌عنوان منبع انرژی تقریباً پاکیزه، فراوان و ارزان‌قیمت، در حال افزایش است. آمار و اطلاعات مربوط به مصرف گاز طبیعی در سطح بین‌المللی، گویای آن است که مصرف گاز طبیعی در سال‌های آینده از ارزش چشمگیری برخوردار خواهد بود؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون مصرف گاز طبیعی در دنیا به‌طور متوسط سالیانه از رشد 3/2 درصدی برخوردار است.
در طول سال‌های گذشته، صنایع کشورهای پیشرفته به‌دلیل حمایت‌ دولت‌ها از حامل‌های انرژی با آلاینده‌های کمتر و هزینه‌های پایین‌تر، سهم خود را در مصرف این سوخت افزایش داده‌‌اند. پیرو این تحولات، صنایع ایران طی دو دهۀ گذشته با توجه به در اختیار داشتن ذخایر زیاد گاز طبیعی، استفاده از این سوخت را به‌جای سوخت‌هایی همچون گازوییل در دستور کار قرار داده‌اند.

سرچشمۀ مس، گازی شد
صنعت مس ایران نیز جزو صنایعی است که طی سال‌های گذشته تلاش کرده است صنعت مس را به یک صنعت سبز تبدیل کند و در کنار انجام طرح‌های مختلف محیط‌زیستی، استفاده از این سوخت پاک را در فرایند تولید مجتمع‌های خود در دستور کار قرار دهد. در همین زمینه، شرکت مس با انجام طرح جایگزینی سوخت مایع به سوخت گازی در دهۀ 80 در مجتمع مس سرچشمه، موفق شد سالانه 40 میلیون لیتر مازوت و 200 میلیون لیتر گازوییل با سوخت گاز، انتشار گاز دی‌اکسید گوگرد به اتمسفر را به میزان 5600 تن یا 2میلیون مترمکعب در سال کاهش دهد. علاوه بر این، اجرایی‌شدن این طرح و کاهش قابل توجه آلودگی زیست محیطی نسبت به سوخت‌های فسیلی مایع، کاهش استهلاک دستگاه‌های مربوط و در نتیجه کاهش هزینۀ تعمیرات، افزایش راندمان بهره‌وری از انرژی سوختی مواد، تسهیل در راهبری دستگاه‌های مورد نظر، کاهش سرمایه‌گذاری در انبار کردن و نگه‌داری مواد سوختی، استفاده از سوختی همگن و مستمر نسبت به سوخت‌های مایع، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و صرفه‌جویی‌های ارزی را برای شرکت ملی صنایع مس ایران به‌همراه داشته است.

هم محیط‌زیست، هم اقتصاد
معدن مس سونگون و کارخانۀ تولید مس سونگون در استان آذربایجان شرقی در یک منطقۀ کوهستانی با متوسط ارتفاع 2000 متر بالای سطح دریا واقع شده است. با توجه به قرار گرفتن این مجتمع در منطقۀ کوهستانی و سردسیر و تأکید شرکت ملی صنایع مس ایران بر استفاده از سوخت‌های پاک، پروژۀ گازرسانی به مجتمع مس سونگون در سال 1391 با هدف تأمین گاز طبیعی به میزان 15000 مترمکعب در ساعت در دستور کار قرار گرفت. به گفتۀ مهندس «سیاوش حاتم‌زاده» مجری طرح گازرسانی سونگون، «موقعیت جغرافیایی مجتمع مس سونگون، کاهش آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی آلوده‌کننده، کاهش خطرات و هزینه‌های حمل‌و‌نقل سوخت‌های مایع و تأمین گاز متان مورد نیاز فرآیند احیا در کارخانۀ ذوب»، از مهم‌ترین دلایل طرح جایگزینی سوخت پاک و ارزان گاز طبیعی به‌جای گازوییل در سیستم گرمایشی مجتمع سونگون است. حاتم‌زاده با تأکید بر این‌که صنایع برای این‌که اقتصادی‌تر باشند و الزامات محیط‌زیستی را رعایت کنند باید به‌دنبال سوخت‌های پاک بروند، می‌گوید: «در این طرح، به‌دلیل این‌که جایگزینی مصرف صورت می‌گیرد حجم انرژی مصرفی کاهش پیدا نمی‌کند ولی به‌دلیل ارزان بودن قیمت گاز طبیعی، صرفه‌جویی در هزینه‌ها اتفاق خواهد افتاد. همچنین، هزینه‌های اضافی حمل گازوییل حذف می‌شود که علاوه بر کاهش تردد ماشین‌آلات حمل‌ونقل، صرفه‌جویی در مصرف انرژی از این ناحیه را نیز شاهد خواهیم بود.»
در همین زمینه، «ولی‌الله دینی» مدیرعامل شرکت گاز استان آذربایجان شرقی دربارۀ اهمیت تأثیرات محیط‌زیستی و اقتصادی پروژۀ گاز رسانی مجتمع سونگون می‌گوید: «مهم‌ترین اصل در رسیدن به توسعۀ پایدار از طریق گسترش بخش صنعت و صنایع معدنی، توجه هم‌زمان به دو اصل اقتصادی و زیست‌محیطی است که در همین راستا، تأمین زیرساخت‌های انرژی در مجموعۀ مس سونگون زمینه‌ساز ایجاد ارزش افزوده، افزایش اشتغال‌زایی، بهبود کم و کیف محصولات و علاوه بر آن، کاهش آلایندگی محیط‌زیست خواهد بود.»

سونگون به‌زودی گازی می‌شود
با تصویب طرح گازرسانی در مجتمع مس سونگون در خرداد سال 1391 اقدامات اجرایی مثل برآورد میزان گاز مصرفی، گرفتن مجوزهای لازم، برگزاری جلسات با شرکت ملی گاز ایران و شرکت گاز آذربایجان شرقی انجام شد و در نهایت، در مهرماه همان سال قراردادی با شرکت گاز استان آذربایجان شرقی به‌منظور تحویل 15000 متر مکعب گاز در ساعت در مجتمع مس سونگون منعقد شد. بر پایۀ این قرارداد، تحویل گاز با فشار 250 پوند در نزدیکی مجتمع در تعهدات شرکت گاز و اجرای خطوط تغذیه و توزیع داخل مجتمع بر عهدۀ شرکت مس است. حاتم‌زاده دربارۀ چگونگی تأمین گاز مجتمع سونگون می‌گوید: «در این طرح، با انشعاب 16 اینچی از خط 30 اینچ فشار قوی صادراتی گاز به ارمنستان و انتقال آن به ایستگاه CGS در مجاورت روستای صفرعلی دیزج ورزقان، سهم گازی مجتمع مس سونگون تأمین می‌شود و با اجرای خط لولۀ 12 اینچی اختصاصی سونگون از این ایستگاه به طول 25 کیلومتر تا نقطۀ تحویل گاز به مجتمع، نیاز گازی مجتمع مرتفع می‌شود.»
مجری طرح گازرسانی سونگون دربارۀ زمان بهره‌برداری از این پروژه می‌گوید: «این طرح 200میلیارد ریالی تاکنون بیش از 98درصد پیشرفت داشته و در شهریورماه 1396 به بهره‌برداری خواهد رسید.» او ادامه می‌دهد: «با بهره‌برداری از این طرح در فاز اول میزان گاز مصرفی 5000 متر مکعب در ساعت بوده که صرفاً برای تأمین نیازهای سوخت موتورخانه و آشپزخانه‌های تاسیسات و ساختمان‌های مجتمع است و در فاز‌های بعدی با ایجاد کارخانجات جدید و بهره برداری از طرح‌های توسعه، این حجم تا 15000 متر مکعب در ساعت قابل افزایش خواهد بود.»

طرحی برای همه
یکی از مزایای این طرح، بهره‌مندی روستاهای منطقۀ ورزقان از نعمت گاز است. در حقیقت، عزم شرکت مس برای استفاده از گاز در مجتمع سونگون باعث شد تا روستاهایی که در مسیر خط لولۀ انتقال گاز هستند، گازی شوند. مدیرعامل شرکت گاز آذربایجان‌شرقی در این‌باره می‌گوید: «با به ثمر رسیدن این پروژه، 4هزار و 500 نفر از جمعیت روستایی منطقۀ ورزقان، به مدار مصرف گاز طبیعی متصل خواهند شد و با تلاش‌های اثربخش در این حوزه، شاهد تحقق آرزوی دیرینۀ اهالی در بهره‌مندی از نعمت گاز طبیعی خواهیم بود.»
همچنین، حاتم‌زاده مجری طرح گازرسانی مجتمع مس سونگون در این‌باره می‌گوید: «شرکت گاز استان تعهد کرده است که حجم گاز مورد نیاز سونگون را تأمین کند و هزینۀ انشعاب و لوله‌کشی از ورزقان تا سونگون تماماً توسط مس سونگون تامین شده است. در صورتی که مازادی در حجم قابل مصرفی مورد انتقال وجود داشته و شرکت گاز توانایی انجام تمام و کمال تعهدات خود را داشته باشد، شرکت مس هیچ مانعی برای ایجاد انشعاب توسط شرکت گاز برای روستاهای مجاور ایجاد نخواهد کرد. این تصمیم بستگی به شرکت گاز استان دارد.»