بررسی فرمول های مختلف قیمت گذاری سنگ آهن/ بورس کالا بهترین مکان برای کشف قیمت واقعی سنگ آهن و فرآورده های آن/ حضور بخش خصوصی سنگ آهن در رینگ داخلی و صادراتی موجب ایجاد رقابت بین عرضه کنندگان می شود

سنگ آهن

سنگ آهن نوعی سنگ معدنی حاوی رگه‌های آهن است که با فرآیند ذوب و احیا آهن آن جدا می‌شود. سنگ آهن استخراج شده از معادن مختلف از لحاظ شکل ظاهری و ساختمان داخلی از هم متفاوت بوده و از کانی های مختلفی تشکیل شده که مهم ترین آن ها، مگنتیت و هماتیت است. این ماده معدنی، به عنوان ماده اولیۀ اصلی تولید فولاد بوده و بیشترین سهم هزینه را در قیمت تمام شده فولاد دارد. پس از استخراج سنگ آهن به منظور افزایش عیار آن و حذف ناخالصی های موجود، آن را فرآوری می کنند.

کنسانتره

کنسانتره سنگ آهن یک محصول فرآوری شده با عیار بالای آهن است. کنسانتره، بدلیل شکل پودری، قابل استفاده در کوره بلند و کوره های قوس نیست. تنها راه استفاده از این مواد، تبدیل آن به گندله است.

گندله

گندله، گلوله های تولید شده از کنسانتره یا ذرات فرآوری شده سنگ آهن است که به روش های مختلف همچون احیای مستقیم و کوره بلند در واحدهای گندله سازی تولید می شود و به عنوان ماده اولیه برای تولید آهن اسفنجی مورد استفاده قرار می گیرد.

آهن اسفنجی

آهن اسفنجی، محصول حاصل از احیای مستقیم گندله است. در عملیات احیای مستقیم، بدون نیاز به ذوب سنگ آهن، اکسیژن آن حذف می شود. شکل ظاهری آن بصورت قطعات کروی (گندله) متخلخل یا اسفنج گونه است. آهن اسفنجی از عیار بالای آهن برخوردار است. آهن اسفنجی تولید شده قابل استفاده در کوره های قوس و فولادسازی به روش احیای مستقیم است. در نمودار زیر چرخه تبدیل سنگ آهن به فولاد نشان داده شده است. 

چرخه تبدیل سنگ آهن به فولاد

تولید کنندگان عمده سنگ آهن در سال 96

با توجه به نمودار زیر مشاهده می شود که در 9 ماهه اول سال 96 شرکت معدنی و صنعتی گل گهر (کگل) بالاترین میزان تولید سنگ آهن را در اختیار داشته و بعد از آن شرکت های سنگ آهن چادرملو (کچاد) و سنگ آهن مرکزی در رتبه های بعدی قرار دارند و در مجموع 87 درصد تولیدات سنگ آهن توسط این سه شرکت صورت گرفته است. از آنجایی که بیشترین سهم تولید سنگ آهن متعلق به این شرکت ها است، بنابراین قیمت گذاری مناسب و عادلانه می تواند تاثیر به سزایی بر روی وضعیت مالی این شرکت ها داشته باشد و همچنین موجب ایجاد فرصت های مناسبی برای ورود هر چه بیشتر شرکت های خصوصی شود.

میزان تولید سنگ آهن در 9 ماهه اول سال 96

کاهش میزان سودآوری تولیدکنندگان عمده سنگ آهن

همانطور که در نمودارهای زیر مشاهده می شود، قیمت گذاری دستوری سنگ آهن و فرآورده های آن و پایین بودن این قیمت ها از قیمت های جهانی موجب کاهش سودآوری شرکت های عمده تولیدکننده سنگ آهن شده است.

روند حاشیه سود خالص، عملیاتی و ناخالص شرکت معدنی و صنعتی گل گهر (کگل)

روند حاشیه سود خالص و عملیاتی شرکت معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد)

نحوه قیمت گذاری محصولات سنگ آهن

براساس مصوبه 25 مرداد ماه سال 96 وزارت صنعت معدن و تجارت، مبنای محاسبه قیمت کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی را فارغ از قیمت این محصولات در بازارهای جهانی براساس میانگین سه ماهه قیمت فروش نقدی شمش فولاد خوزستان در بورس کالا تعیین شد.

مصوبه مرداد ماه سال 96 وزارت صنعت معدن و تجارت

همچنین در دیماه سال 96، قیمت آهن اسفنجی نیز براساس مصوبه ای از وزارت صنعت معدن و تجارت وابسته به قیمت نقدی شمش فولاد خوزستان اعلام شد.

مصوبه دی ماه سال 96 وزارت صنعت معدن و تجارت

نحوه تعیین قیمت پایه شمش فولادی

براساس مصوبه وزارت صنعت معدن و تجارت در مهرماه سال 96، قیمت پایه هر تن شمش فولادی عرضه شده در بورس کالا، 89 درصد میانگین قیمت هفتگی فروش نقدی میلگرد شامل کلاف 8 الی 16.5 و شاخه آجدار 8 الی 32 در بورس کالای ایران است. همانطور که ملاحظه می شود، قیمت سنگ آهن براساس قیمت شمش فولاد خوزستان تعیین می شود. از طرفی قیمت شمش فولادی نیز متاثر از قیمت میلگرد است. بنابراین تغییرات قیمتی میلگرد عرضه شده در بورس کالا به طور غیرمستقیم و تغییرات قیمت شمش فولاد خوزستان به طور مستقیم بر روی قیمت سنگ آهن تاثیرگذار است. بنابرگفته حسین احمدی مدیرعامل شرکت فولاد خراسان (به نقل از پایگاه اطلاع رسانی و تحلیلی بورس 24)، براساس این مصوبه، پیشنهاد شده است که همانطور که قیمت کنسانتره و گندله ضریبی از قیمت شمش است، قیمت شمش هم ضریبی از قیمت میلگرد باشد. اما نوسانات قیمت در گندله و کنسانتره چندان بالا نیست ولی در مورد میلگرد نوسانات بالاست، طبیعتا ممکن است این مصوبه با اشکالاتی در این خصوص روبرو شود.

مصوبه وزارت صنعت معدن و تجارت در خصوص نحوه تعیین قیمت شمش فولادی

مشکلات موجود در نحوه قیمت گذاری دستوری

اختلاف معنادار با قیمت جهانی: یکی از مشکلات موجود بر سر راه قیمت گذاری دولتی، فاصله معنادار قیمت جهانی سنگ آهن با قیمت فروش داخلی این فرآورده معدنی است. مکانیزم قیمت گذاری سنگ آهن در ایران به این صورت است که نرخ کنسانتره و گندله مضربی از قیمت شمش فولاد خوزستان در بورس کالاست. بسیاری از فعالان این صنعت معتقدند که این نوع قیمت گذاری دیگر جوابگو نیست و بهتر است دولت هر چه سریع تر از قیمت گذاری این صنعت به مانند سایر صنایع کنار رفته و تعیین قیمت براساس مکانیزم عرضه و تقاضا انجام گردد. بنابرگفته محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی (به نقل از پایگاه خبری بورس کالای ایران)، در دنیا قیمت گذاری محصولات سنگ آهنی تابع قیمت های جهانی است، در حال حاضر قیمت کنسانتره تحویلی شرکت های معدنی به فولادی ها حدود 40 تا 45 درصد پایین تر از قیمت جهانی است. همچنین قیمت گندله نیز دست کم 30 درصد با قیمت جهانی فاصله دارد و این در حالی است که مبنای فروش شرکت هایی همچون مس، نرخ بازار LME و جهانی است و تداوم کنترل نرخ سنگ آهن در داخل کشور نشان از تمایل دولت برای تثبیت شرایط ویژه برای فولادسازان داخلی دارد. همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، در سال های اخیر قیمت جهانی سنگ آهن کاهش چشمگیری داشته است. باوجود این میزان کاهش، باز هم قیمت این محصول در داخل با اختلاف زیادی، پایین تر از قیمت جهانی معامله می شود.

قیمت جهانی سنگ آهن در 10 سال اخیر

تعطیلی معادن سنگ آهن: بنابرگفته بهرام شکوری رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران (به نقل از پایگاه خبری بورس کالای ایران)، قیمت‌های خرید داخلی سنگ آهن آنچنان ارزان است که هیچ توجیه اقتصادی برای تولیدکنندگان ندارد و همین موضوع منجر به تعطیل شدن حدود 80 درصد معادن سنگ آهن شده است.

تشویق معادن خصوصی به خام فروشی و صادرات سنگ آهن خام: بنابر گفته محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی (به نقل از پایگاه خبری بورس کالای ایران)، زمانی که معادن نیمه دولتی بزرگ کشور مواد اولیه کارخانه های فولادی را به قیمت یارانه ای تامین می کنند و از طرفی شرکت های فولادی از تأمین مواد خود با این شیوه قیمتی اطمینان دارند هیچ گاه مواد اولیه خود را از بخش خصوصی و به قیمت واقعی نخواهند خرید و بخش خصوصی راهی جز صادرات به شیوه خام و عدم سرمایه گذاری برای فرآوری ندارد.

ورود سنگ آهن و فرآورده های آن به بورس کالا

بنابر گفته علی پناهی، معاون توسعه یازار و تحقیقات بورس کالا (به نقل از پایگاه اطلاع رسانی و تحلیلی بورس24)، برخی از شرکت های تولیدکننده سنگ آهن، آهن اسفنجی، کنسانتره و گندله در بورس کالا پذیرش شده اند. از جمله این شرکت ها می توان به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، گل گهر، فولاد یزد و شرکت های زیرمجوعه ایمیدرو "سنگ آهن مرکزی، گسترش صنایع معدنی ماهان و ..." اشاره نمود. هیات پذیرش بورس کالای ایران در اسفند ماه سال 96، برای نخستین بار گندله و کنسانتره سنگ آهن شرکت صنعتی و معدنی گل گهر را جهت عرضه در رینگ داخلی بورس کالا پذیرش کرد. این شرکت تعهد دارد تا 25 درصد تولید کنسانتره، 25 درصد گندله و 70 درصد سنگ آهن خود را در بورس کالا عرضه کند. قیمت ها در بورس کالا براساس نرخ های جهانی و اعمال هزینه حمل و نقل و ... است که با توجه به شرایط و ساختار عرضه و مشتری های هر شرکت، عرضه محصول در بازار انجام می شود.

مزایای ورود سنگ آهن و فرآورده های آن در بورس کالا

 پرداخت نقدی و به موقع بهای سنگ آهن و فرآورده های آن
 کشف قیمت شفاف و منصفانه و متناسب با قیمت های جهانی
 تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این حیطه
 دریافت مجوز صادرات در رینگ صادراتی در صورت نبود مشتری در رینگ داخلی

در پایان باید گفت وابستگی قیمت سنگ آهن داخلی به قیمت های جهانی با توجه به اختلاف معنادار کنونی، می تواند وضعیت نابسامان این صنعت را سامان بخشد. یکی از راهکارهای تعیین قیمت، عرضه محصولات سنگ آهنی در رینگ داخلی بورس کالا با قیمت های پایه نزدیک به قیمت های جهانی یا در رینگ صادراتی با قیمت های جهانی است. حضور بخش خصوصی در هر دو رینگ موجب ایجاد رقابت بین عرضه کنندگان می شود.